Daunov sindrom – najčešća hromozomopatija u trudnoći povezana sa godinama trudnica

Šta je Daunov sindrom?

Daunov sindrom, poznat i kao trizomija hromozoma 21, je najčešći genetički poremećaj koji uzrokuje intelektualnu i fizičku onesposobljenost nakon rođenja deteta. Obično se javlja kod beba kao rezultat dodatne kopije hromozoma 21 koja je u višku, tako da osoba ima tri kopije hromozoma 21 umesto dve. Jedan od glavnih faktora u nastanku Daunovog sindroma jesu godine starosti buduće majke.
Prosečna stopa javljanja Daunovog sindroma je 1 u 600 slučajeva kod majki starijih od 30 godina.

Daunov sindrom, poznat kao trizomija hromozoma 21, otkriven je 1866. godine od strane britanskog lekara Johna Langa Downa po kome sindrom danas nosi naziv – Down sindrom (Daunov sindrom). Britanski lekar i naučnik prvi put je opisao medicinske karakteristike i znakove sindroma, uključujući određene fizičke osobine i intelektualnu ometenost koja karakteriše sindrom. Deca sa Daunovim sindromom pored brojnih fizičkih i mentalnih poremećaja koji mogu biti u različitom stepenu ispoljeni vrlo često imaju kraći životni vek, što može uzrokovati različite zdravstvene i razvojne izazove, ali uz podršku i brigu cele porodice u saradnji sa centrima za brigu o deci, mnogoj deci sa Daunovim sindromom može se pomoći kako bi imali što bolji kvalitet života.

Kako nastaju hromozomopatije u trudnoći i da li je Daunov sindrom nasledan?

Daunov sindrom obično nije nasledan, nije obavezno postojanje sindroma u porodici ili kod predaka da bi bračni par bio pod rizikom da ima dete sa Daunovim sindromom.
Većina hromozomopatija pa i Daunov sindrom kao jedna od najčešćih, vrlo često nastaju tokom deobe ćelija za vreme stvaranja fetusa. Ovakve greške u deobi ćelija tokom procesa mejoze nastaju vrlo često poptpuno spontano i bez ikakvog razloga.

Na primer, u Daunovom sindromu dolazi do poremećaja hromozoma na 21. paru i jedna kopija hromozoma ostaje u višku još tokom ranog embrionalnog razvoja. To znači da 21 par hromozoma ima tri kopije, umesto dve. I ostale trizomije i hromozomopatije mogu nastati na sličan način na drugim hromozomskim parovima, tokom kojih dolazi do grešaka u raspodeli hromozoma ili delova hromozoma tokom ranog razvoja embriona.

Međutim, u retkim slučajevima, Daunov sindrom može biti nasledan ako roditelji nose određene genetičke promene, kao što su translokacije hromozoma ili su prisutni drugi genetički faktori koji povećavaju rizik od nastanka Daunovog sindroma kod potomstva. Ove situacije su dosta ređe i obično zahtevaju genetsko savetovanje i dodatno testiranje kako bi se bolje razumela individualna situacija i rizik za potomstvo.

Rizik od rođenja bebe sa Daunovim sindromom povezan je sa nekoliko faktora:

Godine majke:
Rizik od Daunovog sindroma povećava se sa starošću buduće majke. Statistički gledano, žene starije od 35 godina imaju veći rizik od rađanja deteta sa Daunovim sindromom. Međutim, u praksi se puno beba sa Daunovim sindromom rađa i ukoliko su žene mlađe od 35 godina jer su one u ukupnom broju trudnoća mnogo brojnije.
Prethodna trudnoća sa Daunovim sindromom:
Žene koje su već imale dete sa Daunovim sindromom imaju povećan rizik da ponovno rode dete sa istim poremećajem.
Genetički poremećaji u porodici:
Osobe sa određenim genetičkim stanjima ili hromosomskim abnormalnostima, kao što su translokacije hromozoma, imaju veći rizik od nastanka Daunovog sindroma u odnosu na opštu populaciju.
Porodična istorija za Daunov sindrom:
Ako u porodici postoje slučajevi Daunovog sindroma ili drugih genetičkih poremećaja, to može povećati rizik za buduće generacije.

Važno je napomenuti da navedeni faktori samo povećavaju verovatnoću javljanja Daunovog sindroma, ali ne garantuju da će se Daunov sindrom sigurno javiti. Mnoge bebe sa Daunovim sindromom rođene su, iako majke nisu imale nijedan od ovih faktora rizika. Ovakva činjenjica sve
više ističe značaj spontanog nastanka hromozomopatija bez obzira na godine i opterećenu ličnu i porodičnu anamnezu.

Kako prepoznati Daunov sindrom tokom trudnoće?

Kako se ipak radi o genetičkom poremećaju koji nastaje još u ranoj fazi deobe ćelija, Daunov sindrom se ne može uvek prepoznati na osnovu ultrazvučnog pregleda u ranoj trunoći, ali postoje klinički znaci koji lekarima mogu biti od velike važnosti i ukazati na mogućnost prisutva Daunovog sindroma, a to su:

Povećana debljina potiljačnog nabora (nuhalni nabor ili NT) – to je nabor kože na stražnjoj strani vrata fetusa što može biti povezano za hromozomskim anomalijama pa i Daunovim sindromom. NT vrednost do 3mm debljine se smatra urednim nalazom, dok svaki milimetar više ukazuje na mogućnost da beba ima neku hromozomsku anomaliju.
Odsustvo nosne kosti – kod beba sa Daunovim sindromom nosna kost se kasnije formira
Povećan prostor između prstiju šaka i stopala
Zaostatak rasta i razvoja fetusa tj. nekada se može primetiti slabije napredovanje fetusa u odnosu na očekivan razvoj za gestacijsku nedelju
Anomalije srca i krvnih sudova se mogu uočiti na ultrazvučnom pregledu prilikom pregleda bebinog srca (fetalna ehokardiografija). Najčešći poremećaji su atrijalni septum (defekt pregrade između pretkomora srca), ventrikularni septum defekt (defekt pregrade između komora srca), atrioventrikularni kanal i otvoren ductus arteriosus Botalli (duktus koji u fetalnom životu povezuje aortu i plućnu areteriju).

Simptomi Daunovog sindroma nakon rođenja:

Daunov sindrom može imati različite karakteristike, ali najbitniji znak u uzrastu novorođenčeta i odojčeta je teška hipotonija (mlitavost). Udružena je sa zaostatkom u mentalnom razvoju većeg deteta i odrasle osobe. Hipotonija je uvek prisutna i predstavlja jedini obavezan znak. Prosečan IQ se kreće od 25 do 75 uz progresivni gubitak kognitivnih funkcija.

Nakon rođenja pored hipotonije zapaža se da je beba sanjiva kao i da ima višak kože na vratu. Vrat je kratak sa viškom kože. Lobanja može biti smanjena, očni prorezi su postavljeni koso nagore, hipertelorizam (povećano rastojanje između dva unutrašnja ugla oka), prisustvo kožnih nabora koji prekrivaju unutrašnji ugao oka tzv. epikantus, Brushfeildove pege (bele pegice po ivici dužice prisutne su u 80% osoba sa Daunovim sindromom ali i u 20% zdravih osoba). Koren nosa je nizak usled hipoplazije (nedovoljne razvijenosti) nosne kosti. Uši su male, loše formirane i asimetrične. Usta su mala pa jezik prominira iz usne duplje, dok zu zubi lošeg kvaliteta I kariozni.

Javljaju se promene na brojnim organima i organskim sistemima: srčane mane su česte i ima ih 30- 40% živorođenih osoba sa Daunovim sindromom, artrezija anusa, duodenalna stenoza ili artrezija (suženje ili neprolaznost dvanaestopalačnog creva) i Hirschprungova bolest (aganglionarno debelo crevo) sreće se kod 1-2,5% osoba sa Daunovim sindromom.

Na šakama nalazi se linija četiri prsta (jedna poprečna brazda na dlanu) kod 50% osoba sa Daunovim sindromom i kod 3% osoba u ostaloj populaciji, dok je na stopalima karakterističan povećan prostor između palca i drugog prsta koji se naziva sandalski prostor i produžava se u sandalsku brazdu na stopalu.

Rast je niži u odnosu na opštu populaciju i imaju imunološki deficit i zato su skloni infekcijama. Kod osoba sa Daunovim sindromom postoji 10-20 puta veći rizik od razvoja akutne leukemije (maligna
bolest krvi) u odnosu na osobe kod kojih nije dijagnostikovan sindrom. Skloni su poremećaju funkcije štitne žlezde. Muškarci mogu imati problem za začećem.

Životni vek osoba sa Daunovim sindromo je kraći usled urođenih srčanih mana, infekcija i leukemije.

Važno je napomenuti da navedeni znakovi nisu uvek prisutni i mogu biti ispoljeni u različitom stepenu (od blago ispoljenih do izraženjih). U svim slučajevima kada postoji sumnja da se radi o nekoj hromozomopatiji lekar će tražiti dodatne pretrge za postavljanje konačne dijagnoze.

Kako se otkriva Daunov sindrom i druge hromozomopatije u trudnoći?

Nažalost, Daunov sindrom se ne može izlečiti jer se radi o genetičkom poremećaju koji je prisutan od samog rođenja. Zato je bitno što ranije posumnjati na neku od hromozomopatija još u ranoj fazi trudnoće kako biste sa lekarom mogli da razmotrite sve moguće opcije za potvrdu sindroma.

Hromozomopatije se mogu otkriti na više načina i na raspolaganju su nam:

Svaka od ovih metoda ima svoje prednosti, ograničenja i rizike pa je važno razgovarati sa lekarom o najboljem pristupu i u odnosu na indikacije svake trudnice.

Dijagnostički testovi poput CVS (biopsija horionskih resica), amniocenteza (analiza plodove vode), kordocenteza (analiza krvi ploda iz pupčanika) nose određene rizike od preveremenih kontracija, pobačaja, krvarenja…i zato se nazivaju invazivnim metodama prenatalne dijagnostike, a ujedno zahtevaju veću starost tudnoće u odnosu na trenutno dostupne skrining testove (dabl, tripl, NIPT-
neinvazivivni prenatalni test).

Skrining testovi kao što su Dabl i Tripl testovi koriste se isključivo kao procena rizika za nastanak hromozomopatija i ukazuju na to da li je potrebno obaviti dodatna genetička ispitivanja. Dabl i Tripl
testovi se rade između 11. i 15. nedelje trudnoće i podrazumevaju analizu krvi uz ultrazvučni pregled u određenom vremenu. Njihova glavna mana je niska preciznost koja iznosi oko 80%. Uredan dabl ili tripl test nije garancija da fetus neće biti pogođen nekom hromozomopatijom.

NEXTnipt - neinvazivni prenatalni test prvog trimesta sa pouzdanošću većom od 99,9%

Glavna prednost neivazivnog prenatalnog testa je njegova rana dostupnost, već od 10. nedelje trudnoće a bez rizika za bebu i buduću mamu.
NEXT nipt je takođe skrining test, ali se izvodi ranije u odnosu na dabl i tripl test, dok je preciznost testa daleko veća, veća od 99,9% za iste hromozomske poremećaje: Daunov (trizomija 21), Edvardsov (trizomija 18) ili Patau sindrom (trizomija 13). NEXT nipt test se zasniva na analizi DNK fetusa iz krvotoka majke tako da je dovoljna epruveta venske krvi trudnice za analizu hromozomskih poremećaja fetusa. Testiranje se izvodi na najsavremenijoj Ilumina platformi koja omogućava najmanju stopu lažno pozitivnih rezultata.

Tek u slučaju pozitivnog rezultata prenatalnog testa lekar može tražiti dodatno ispitivanje nekom od
dijagnostičkih metoda i na taj način izbegavamo nepotrebne invazivne dijagnostičke metode kod
svake trudnice.

Šta sve NEXT nipt neinvazivni prenatalni test analizira?

U zavisnosti od indikacija svake trudnoće bira se i adekvatan obim testiranja. To znači da će u pojedinim situacijama lekar preporučiti da se isključe najčešće hromozomske abnormalnosti: Daunov (trizomija 21), Edvardsov (trizomija 18) ili Patau sindrom (trizomija 13) uz redovne ultrazvučne kontrole, dok će nekim parovima biti ponuđen šiti opseg testiranja kako bismo proverili određene genetske probleme. NEXT nipt test dostupan je za jednoplodne, blizanačke trudnoće kao i u slučajevima sindroma nestalog blizanca (vanished twin). Kod parova Testom je moguće analizirati sve hromozome bebe od 1-23 para hromozoma, odnosno ceo genom bebe i u pojedinim opcijama i status nosilaca za nasledne racesivne bolesti poput: Spinalne Mišićne Atrofije – SMA, Cistične Fibroze – CF, Dišenove Mišićne Distrofije – DMD, Fragini X sindrom i brojne druge. Ispitivanje statusa nosilaca je od velike važnosti jer nosioci bolesti obično nisu pogođeni
bolešću i nemaju simptome pa samim tim ni saznanje da mogu preneti bolest potomstvu.